kunstblog
Najaar 2023 - naar aanleiding van de tentoonstelling HUMBLE en de film Barbie
Roze Revolutie (een persoonlijke reactie)
Ik groeide niet op met een Barbiepop. Passend bij mijn vroege vogel karakter was ik daar te vroeg voor geboren. De eerste Barbiepop komt in 1959 door speelgoedbedrijf Mattel op de markt. Ook werd mijn vaderland destijds geboycot vanwege zijn apartheidsbeleid. Speelgoed was nou niet juist op het verlanglijstje van de meest begeerde import. Ik groeide op in een huis waar moeders’ woord wet was. Als kinderen konden we vrijuit buiten spelen met stijfbenige poppen, auto’s en plastiek dieren voor onze boerderijen onder de granaatappellaan.
Als heel klein meisje liet ik op mijn verjaardag mijn nieuwe pop met uitgestoken armen achter op de deken onder de boom. Teruggekomen van een plasje en een ijsje in de keuken was ze weg. Ik schrok. Hoe kon dat nou? Ik rende huilend naar moeder. Samen hebben we de hele tuin doorzocht. Ach! Ik ruik na al de jaren nog het rubber van haar nieuw lijfje. Op die avond ging ik naar bed met een heel leeg hart. “Tekende zo’n verlies je toekomstige moederschap?” kan een psycholoog me misschien vragen. Na Elly kwamen er nog poppen, zelfs een babypop, maar die ene die zomaar helderoverdag gestolen was blijft een pijnlijke herinnering. Ik richtte me op fietsen, touwtjespringen en boomklimmen. Dat kon ik heel goed. In lange of korte broek en T-shirt werd ik een vrolijke robbedoes. Jurken waren ver van mijn bed. Alles mocht. Alles kon.
Dat was ook het idee van Ruth Handler – om een pop voor haar dochter Barbara te maken die uiteindelijk alles kon. Aanvankelijk was Barbie een modepop die Barbara naar hartenlust in sexy kleding kon verkleden. Later werd ze “party doll” en al ernstiger “working girl”. Barbie emancipeert onder andere ook van astronaut (1965) tot CEO (1985) tot zelfs kandidaat voor de Amerikaanse presidentsverkiezingen. Niks mis mee. Ik had al mijn eigen emancipatie op de lagere school doorgemaakt, maar toch bleef de mooie onafhankelijke Barbie voor mij een vreemdeling. Wegens omstandigheden kun je zeggen.
Samen met haar man was Ruth de medeoprichter van Mattel. In de huidige opspraakwekkende film Barbie is Ruth een lief geheimzinnig oud vrouwtje waar Barbie heel hard naar toe rent – wég uit de vergaderzaal van Mattel. De voorzitter van Mattel en zijn collega’s willen haar terug in de box laten stappen. Ze ondergraaft hun macht. Ze is té intelligent en stelt te veel te moeilijke vragen nadat ze uit Barbieland ontsnapt is. Haar feministische kant is te ongemakkelijk – ook voor de eenentwintigste eeuw. Dat kan ik concluderen nu dat Barbie verboden is in Koeweit, Libanon en Algerije.
Opvallend was het om in de film te zien dat Barbies’ vluchtroute naar de echte wereld door verschillende soorten universele ruimtes gaat: een woestijn, de zee en de ruimte. Maar ook heel duidelijk fietst ze door een tulpenveld met windmolens op de achtergrond. Nederland! Een land waardoor je moet gaan om echt vrij te kunnen worden. Welkom in mijn wereld, Barbie. Ik zal je nooit bezitten, maar dat hoeft ook niet. De gedachtengoed van je maker zit ook in mijn hoofd. Hiér mag ik alles. Kan ik alles.
Dat ik ooit trouwde en ook nog mijn eigen levende Barbie en Ken in de echte wereld heb gekregen is een ander verhaal met een ander scenario. Maar ik stap graag in de rol van Ruth die hen alles gunt. Barbieland is ook een wrede plek, want in de film werd de zwangere Barbie “discontinued”. Arme Barbie.
ook op Linkedin
It happens when the body is anatomy of time (e.a.)
Ernesto Neto Brazilië
Kunsthal, Rotterdam
Strijdom van der Merwe ZA
Universiteit Johannesburg Kunstgalerij
Buhlebeswe Siwane ZA
Kunsthal KAdE, Amersfoort
Wolfgang Laib Duitsland
Museum de Pont, Tilburg
geurwerk
Onlangs bezocht ik de tentoonstelling Calder Now in de Kunsthal van Rotterdam. Geuren van specerijen dwarrelden me al bij binnenkomst tegemoet. Iets ruikt hier heerlijk exotisch. Niet alleen de geuren, maar ook de letterlijke kruiden zelf. Kurkuma, komijn en kruidnagel ontsnappen uit It happens when the body is anatomy of time (2000). Dit werk is een conceptueel beeldhouwwerk van de Braziliaan Ernesto Neto (1964). Hij werkt vaak met zachte, rekbare stoffen en vult ze dan met kruiden, polyester of de vulling van handschoenen. Neto is één van tien internationale, hedendaagse kunstenaars die met zijn werk aansluiting zocht bij het werk van de Amerikaan Alexander Calder (1898-1976). Calder was pionier van de kinetische kunst en een van de grootste vernieuwers van de moderne kunst. Wat Neto en Calder in deze tentoonstelling gemeen hebben is dat hun werk niet op traditionele sokkels staan, maar Calder heeft nooit een geurwerk gemaakt.
Zo’n geurpalet als hierboven neemt me terug naar 2005. De Zuid-Afrikaanse land art kunstenaar Strijdom van der Merwe heeft kruiden gebruikt voor zijn werk Boodskappe van die Suidersee in de kunstgalerij van de Universiteit van Johannesburg. Hij heeft een brede lijn op de galerijvloer ingevuld met vreemde patronen die hij met klam zand heeft opgebouwd. Deze patronen zijn oorspronkelijke rotsgraveringen die Van der Merwe op Driekopseiland in de Rietrivier buiten Kimberley ontdekte. Verhalen doen de rondte dat deze graveringen verwijzen naar een oude handelsroute die van oost naar west over de zuidpunt van Afrika ging. Van der Merwe’s patronen zijn vervolgens ingevuld met zout, zwarte peper, paprika en kurkuma. Violà! Een relatie met de specerijhandel is gelegd.
Een andere Zuid-Afrikaanse kunstenaar wierp me in 2018 uit Amersfoort terug naar de boerderij van mijn opa en oma in de Oranje Vrijstaat. De geur van groene Sunlightzeep hing om een installatie van Buhlebeswe Siwani in Kunsthal KAdE. Centraal in deze installatie genaamd Batsho bancama (2017) was een hurkend levensecht beeld van Siwane als jonge vrouw, gemaakt van Sunlightzeep. Om haar heen stonden schotels van emaille en van zeep. Sommige waren gevuld met rozenblaadjes. Siwani drukte het traditionele wassen van meisjes rond de veertien jaar uit. Ik rook mijn eigen schone handen; witte was aan de waslijn en uitgespreid over struiken in de zon; de theedoeken in oma’s keuken – wekend in een emmer gevuld met wit Sunlightwater. Geen idee waarom, maar de tranen sprongen mij in de ogen.
Ooit zag ik de tranen van mijn vriendin toen ze uit Wachsraum (1992) stapte. Wachsraum is van de Duitse kunstenaar Wolfgang Laib en onderdeel van de vaste collectie in Museum de Pont. Het is een smalle doodlopende gang die zwak verlicht is. De muren en het plafond van deze gang bestaan uit onevenredig opgestapelde platen van bijenwas. Die lichtzoete geur werkt bedwelmend, maar ook zij wist niet waarom ze zo verdrietig werd. Misschien roepen geuren meer dan welk ander zintuig herinneringen op. Herinneringen die niet zomaar eenduidig onder woorden gebracht kunnen worden.
ook op Linkedin
Untitiled, Jo, standing rabbit
Tom Claassen NL
Lustwarande, Tilburg
konijntje in wonderland
Gehurkt voor het goudglanzende konijn van Tom Claassen in de Oude Warande hoor ik iemand Alice roepen. Ik voel hoe ik krimp. Konijn Jo uit 2019 staat rechtop. Afgetraind als een renner die vaak in het bos oefent. Hij draagt geen horloge al staat hij op een station in de tentoonstelling STATIONS 2021. Jo praat niet en heeft geen haast. Ik hoef hem niet te volgen. In dit formeel als Franse tuin ontworpen bos, dat door wildgroei een natuurlijk bos geworden is, kan iedereen zich weer kind wanen.
De meeste konijnen van Claassen zijn zo wit als het konijn in het verhaal van Lewis Carroll uit 1865. Ze hebben een hoge aaibaarheid factor. Het hoofthema van Claassens konijnen is oppervlak. “De omgeving is heel erg belangrijk en ik kan het niet nalaten om het ook leuk te maken”, vertelde hij jaren geleden bij Kunsthal in Rotterdam. Hij vind het prima dat kinderen zijn konijnen beklimmen.
Hier in de Oude Warande is daar geen sprake van. Ik zie mezelf klein weerspiegeld in zijn glanzende huid van gehamerde messing. Jo reflecteert me zoals Jeff Koons’ Rabbit van 92 miljoen dollar. Van wonderland gesproken!
ook op Linkedin
Traveller 19, 9-K-TR-2
Jeff Faes NL
Kunsvereniging Diepenheim
imker van de kunst
De Belgische kunstenaar Jef Faes laat graag de natuur in zijn kunst toe. Zoveel was al in 2016 duidelijk met “Project 9 – keto – trans – 2” bij Verbeken Foundation in Kemzeke. Zoveel is nog steeds in 2021 duidelijk in de tentoonstelling “Joint Venture” te Diepenheim. Dit project gaat blijkbaar door.
In de meest letterlijke zin betekent “de natuur toelaten” dat Faes ronde vormen van gips maakt. Deze hagelwitte vormen worden deels uitgehold. Ze zien eruit als volle manen met donkere vlekken. Sereen en afstandelijk.
Alle kunst in de natuur is onderhevig aan de natuur.
Hoe brengt Faes zijn ‘manen’ terug naar de aarde? De kunstenaar lokt honingbijen en laten ze toe om hun nesten in de lege ruimtes van zijn vormen te bouwen. Hoe precies is een geheim, maar de bijen spelen mee. Hun bijdrage is essentieel voor Faes’ werk.
De zeshoekige cellen van honingraten vulden gestaagd zijn artificiële manen die als gipskorven dienden. Deze goudbruine hexagonen hebben zich op een natuurlijke wijze in en om de ronde vormen gevoegd. Voor “Joint Venture” is de zachte bijenwas versteend. Faes toont zijn verstilde sculpturen als een imker.
ook op Linkedin
De boomtuin
Jeroen Kooimans NL
De tuinen van Diepenheim
boomklimmen voor babyboomers
“De boomtuin” van Jeroen Kooijmans is onderdeel van De Tuinen van Diepenheim. Kooijmans’ concept achter “De boomtuin” was om een nieuwe ruimte in de boomtop te creëren voor een sprookjestuin met varens en mos. Een wenteltrap rond de 250 jaar oude eikenstam nodigt vooral ouderen uit naar het platform. Kinderen klimmen liever.
Alle kunst in de natuur is onderhevig aan de natuur. De tuin groeide anders
De trap is zo ontworpen dat de boomstam sinds 2014 steeds niet beschadigd is. Dezelfde trap maakt ook van deze boom een terras voor onbevangen volwassenen, die nog zo nieuwsgierig als kinderen zijn. Daar kunnen ze op een bankje zitten en uitkijken over de Schipbeek met zwanen en bloeiende waterlelies. Ze kunnen dagdromen over de sixties en seventies toen alles net zo eenvoudig was dan het paadje hiernaartoe.
Maar waar is het mos en waar zijn de varens van Kooijmans gebleven? Onder hun voeten is het platform met een laag aarde bedekt. Een aantal stammen – beschermd met rubber – groeit erdoorheen. De hangende varens zijn verschrompeld en het mos is verdwenen. In hun plaats groeien kleine eikenboompjes als een natuurlijke Dorste-effect. Verrassend en heel moedig.
ook op Linkedin
Bont armband
Meret Oppenheim DE
Design Museum, ‘s-Hertogenbosch
Is kunst androgyn?
Deze vraag doemt op uit de tentoonstelling “Meret Oppenheim: für dich – wider dich”. Het Design Museum Den Bosch vraagt met tweehonderd objecten aandacht voor een van die weinig bekende vrouwelijke surrealistische kunstenaressen uit de vorige eeuw.
Oppenheim riep het in haar dankwoord bij het overhandiging van haar Bazelse Kunstprijs in 1975: “Kunst is androgyn!” Toch barst haar oeuvre van vrouwelijke objecten. De hoeden, juwelen, kleding en een spiegel bevestigen eerder het oestrogeen in haar kunst. Van waar dan deze uitspraak? Zelf was zij een bloedmooie vrouw. Ze stond meerdere keren model voor de dadaïstische en surrealistische fotograaf Man Ray, terwijl haar juwelen Salvador Daliachtige trekjes vertonen. Het bekendste werk van Oppenheim bestaat uit een servies bekleed met bont. Dit werk heet “Object” (1936) en komt voort uit haar lunchafspraak met Pablo Picasso. Picasso bewonderde haar met bont bedekte armband. Ze was bekend onder de Surrealisten en werd vaak gezien als muze.
“Een echte artistieke uiting komt volgens haar voort uit de versmelting van het mannelijke en het vrouwelijke dat iedereen al in zich heeft”, staat in de informatie. Als haar objecten dan vrouwelijk zijn, wat is er mannelijk aan? Het bont? Ik zie jagers.
ook op Linkedin
stalen monoliet
onbekende kunstenaar & Strijdom v.d. Merwe VSA & ZA
mysterieuze balken van Utah tot Stellenbosch
Op 26 november werd bekendgemaakt dat een stalen balk (3 meter hoog) in Utah opgemerkt is, ontstaansgebied van “Spiral Jetty” (1970) van land art pionier Richard Smithson. Waarschijnlijk is het een kunstwerk, concludeerde het Utah Departement of Public Safety. Agenten waren uit een helikopter schapen aan het tellen toen de monoliet opdoemde.
John McCracken’s naam werd genoemd. Overleden 2011. De galeriemedewerker die zijn nalatenschap beheert ontkent deze associatie, maar de galerie-eigenaar weerspreekt hem. Drie dagen later is deze balk verdwenen.
In tien daaropvolgende dagen werden soortgelijke monolieten wereldwijd opgemerkt.
Sinds 2016 staat “Reflections, Fragments of a Landscape” (4 meter hoog) in natuurpark Jan Marais van Stellenbosch als werk van de Zuid-Afrikaanse land art kunstenaar Strijdom van der Merwe. Anders dan bij bovenstaande monolieten, bestaan dit werk uit twee kruisende balken: een verticaal (deels bedekt met een kaart) en een schuin doorkruisende balk uit vlekvrij staal. Het glanzende oppervlak van laatstgenoemde balk echoot de balk in Utah. Het is uit het dorpscentrum verplaatst en staat nu hier als een zwaard de geheimen van dit natuurpark te bewaken.
ook op Linkedin
Gedachtespinsels
Kiki van Eijk NL
Textielmuseum, Tilburg
Ongemakkelijke herfst
Geen ander werk in “Gedachtespinsels” grijpt zo ver terug in de tijd als “Civilized Primitives”. Terwijl
Covid-19 de samenleving ongemakkelijk terugwerpt in de tijd, is dat niks vergeleken met dit werk van
Kiki van Eijk.
We zijn terug bij de prehistorische mens. De gangmuren waar “Civilized Primitives” opgesteld staan
zijn in bordeaux rood geschilderd alsof het een grot betreft. Bordeaux in combinatie met haar
meubelontwerpen in brons en geanodiseerd aluminium roept grottekeningen op van de oermens.
Bij zowel het voeteneind als het hoofdeind van de chaise longue kruisen twee lange takken met
doornen elkaar. Organische tijd in deze takken is glanzend gebronsd en zodoende stilgelegd. De basis
van de chaise longue is van aluminium dat voorzien is van een oxide laag. Ook in dit onderdeel is een
suggestie van het verloop van tijd. Het matras en kussen zijn ongemakkelijk dun en niet bedoeld voor
ontspanning. Hierop verplaatst het geometrische bladpatroon je naar de huidige met herfstblad
bedekte stoepen buiten het Textielmuseum. Van Eijk beeldt vergankelijkheid schitterend uit in haar
bruin, geel, oranje en rood gewoven stof.
De behuizingen van oermens én moderne mens zijn even weerloos, waarschuwt Van Eijk. Tijden
keren. Zulle we aanpassen?
de route wordt opnieuw berekend
Rosemarie Trockel DE
Museum De Pont, Tilburg
VROEMMMM door de zomer
“Kinderspielplatz” van de Duitse Rosemarie Trockel staat met acht speelauto’s centraal opgesteld in de 2020-zomertentoonstelling van Museum De Pont. Samen maakten de autootjes in 1999 deel uit van haar film voor de Biënnale van Venetië.
Voor volwassen autoliefhebbers is deze installatie een kans hun verbeelding de kost te geven. Ze worden weer kinderen.
Op het affiche van de tentoonstelling staat een rode cabrio toegetakeld met graffiti. De auto heeft een vrolijke uitstraling: vrijheid en hippies in de sixties. Het is tijd voor vakantie met een rit op de route du soleil en de wind in je haren. Wie nog sneller door tunnels en over ravijnen op de Italiaanse Bloemenrivièra wil scheren stapt in een futuristische aluminiumauto of een hoekige raceauto. Tegenover deze spoedvraten is een vakantiebusje ingericht met pure gezelligheid van een camping.
Een donkerblauwe huwelijksauto met open dak past ook bij elke zomer. Confetti kleeft op de neus.
Voor de thuisblijvers staat er een wollen auto geparkeerd; voor hen die aan melancholie lijden een roestige schrootauto met claxon; voor fervente poetsers een ‘borstelauto’.
De Pont staat klaar voor de homo ludens.
Mental Space
Vincent Mauger FR
Kasteel van Chaumont-sur-Loire, Frankrijk
De aarde draait nog steeds door
… maar dan met HORTEN en STOTEN. In weinig sculpturen is het zo zichtbaar als in “Mental Space” uit 2019 van de Franse beeldhouwer Vincent Mauger. Zijn houten aardbol ligt in de uitgestrekte kasteeltuin van Kasteel Chaumont langs de Loire. Het gaat in de bijgevoegde beschrijving om “de constructie van gedachten die ontstaan in het aangezicht van een bepaalde ruimte zowel als in een virtuele wereld. Het is een mathematische en schematische constructie die zo ontwikkeld is dat kijkers zich ook kunnen projecteren in niet bestaande of verafgelegen ruimtes.”
Het is met moeite dat je je door de hechte constructie van scherppuntige planken projecteert. Gevaarlijk. Eerder verdwaal je in een computeranimatie waar de kunstenaar blokpatronen in een cirkel probeer te ordenen. Het gaan moeizaam. De blokken dreigen deze sfeer uit haar vorm te trekken.
Op dezelfde manier is de mentale ruimte van elke aardbewoner de afgelopen maanden uit vorm getrokken door het Covid-19 virus. Contact met medemensen moet gepland en gereserveerd worden. Niks gebeurt meer spontaan. Alles verloopt traag en sociaal tegennatuurlijk. Hortend en stotend.
Projecteerde Mauger onbedoeld deze nieuwe wereldwijde mentaliteit?
En plein midi
Klaus Pinter AT
Kasteel van Chaumont-sur-Loire, Frankrijk
De aarde draait door
… maar ANDERS dan ooit. Wat heeft de Oostenrijkse kunstenaar Klaus Pinter aangevoeld in deze Franse kasteeltuin? Kasteel Chaumont heeft een turbulente geschiedenis. Koningin Catharina de’ Medici, echtgenoot van koning Hendrik II, kon zich hier terugtrekken van haar man en zijn jonge maîtresse. Na zijn overlijden ruilde Catharina de’ Medici Kasteel Chaumont in voor het veel grotere Kasteel Chenonceau van haar vorig leven, ook al was laatstgenoemde geërfd door Diane de Piotiers, de minnares.
Pinter creëerde met “En plein midi” (2018) een glanzende aardbol met gebogen ringen van bamboo. Op de ringen bevestigde hij 1100 uit zink gesneden bloemen. De bloemen beschilderde hij met goudlak. Zodoende combineerde hij natuur en cultuur. Deze sfeer heeft een doorsnee van 6.20 meter. Zij staat samen met andere kunst sferisch opgesteld in de paardenstallen. Wanneer het zonlicht goed valt glinsteren de bloemen als symbolen van glorie en ontstaat een licht- en schaduwspel op het binnenplein.
“En plein midi” opent je ogen voor de Franse tradities rond koninklijke families. De bloemen zijn verstarde natuurobjecten. Ontdaan van groei. In stilstand ANDERS geworden. Toch draait de tijd door, langzamer dan ooit.